“Stikstofregels raken 18.000 projecten”, kopte het NRC op 5 september 2019[i], met als ondertitel ‘De gevolgen van het stikstofbesluit van de Raad van State zijn veel groter dan gedacht’. De grote omvang van de impact is wellicht een verrassing voor iedereen die niet bekend was met het Programma Aanpak Stikstof (PAS), maar niet voor degenen die dit dossier al jaren volgen. Het PAS was immers een programma dat vrijwel alle uitbreidingen van activiteiten die leiden tot extra stikstofuitstoot ophing aan één basis. Nu die basis door de Raad van State is vernietigd, heeft dat logischerwijs gevolgen voor al die projecten.   

Vergunningverlening vlot trekken

De PAS komt voort uit de wens om ondanks de negatieve effecten op natuur toch (ruime) mogelijkheden te bieden voor de uitbreiding van veehouderijbedrijven. Om die reden was in 2007 ook al het Toetsingskader Ammoniak ontwikkeld. Verontruste burgers vochten een aantal besluiten die op basis van dat toetsingskader waren verleend met succes aan, ook bij de Raad van State, waarop het kabinet het Toetsingskader introk.

Dat zorgde voor de nodige paniek in de veehouderijsector en de volksvertegenwoordigers die in Den Haag diens belangen behartigden. Er werd een Taskforce[ii] en daarna een Adviesgroep[iii] aan het werk gezet met als opdracht om oplossingsrichtingen uit te werken om de vergunningverlening voor uitbreiding van veehouderijbedrijven weer vlot te trekken.

Ontwikkeling PAS

Op basis van ervaringen met het Nationaal Samenwerkingsprogramma Lucht werd gekozen voor een programmatische aanpak; een idee dat werd uitgewerkt in het Programma Aanpak Stikstof. Vanaf het eerste begin was er kritiek. De Raad van State[iv], het Planbureau voor de Leefomgeving[v], en de commissie MER[vi] wezen op de risico’s en ook belangenorganisaties en experts gaven aan dat zij het PAS niet als een goede oplossing zagen[vii],[viii]. De grootste zorgen hadden betrekking op het feit dat het PAS vrijwel niets deed om de uitstoot van ammoniak daadwerkelijk flink te verminderen en dat op basis van aannames over een mogelijke toekomstige afname wel ruimte werd vergeven voor nieuwe uitstoot. Een aanpak die ecologisch niets oplost en juridisch problemen zou kunnen geven.

Tegen het PAS zelf konden belanghebbenden niet in beroep, maar wel tegen de besluiten die daarop gebaseerd waren. En zoals verwacht gebeurde dat ook. Naar aanleiding daarvan gaf het Europees Hof van Justitie aan dat het in strijd met de wet is om op basis van verwachte verbeteringen toestemming te verlenen voor nieuwe activiteiten met een negatief effect[ix]. Daarmee werd de basis onder de PAS onderuitgehaald. Toen, in november 2018, was al zonneklaar dat het Programma Aanpak Stikstof niet houdbaar zou zijn. Dat werd in 29 mei van dit jaar bevestigd met de uitspraak van de Raad van State[x]. In navolging van die uitspraak werden in de afgelopen maanden ook de uitspraken in tal van andere rechtszaken afgerond. Aangezien die allemaal gebaseerd waren op een niet langer houdbare PAS, was voorspelbaar dat die besluiten zouden worden vernietigd.

Schade als gevolg van het PAS

Uiteraard is het groot nieuws als zoveel besluiten sneuvelen. Het laat zien op hoeveel plaatsen in Nederland overheden toestemming verlenen voor activiteiten met overduidelijk negatieve effecten op beschermde natuurgebieden. Het laat ook zien dat er steeds meer verontruste burgers zijn die daar bezwaar tegen maken. De Raad van State kan immers alleen een streep zetten door onwettige besluiten als iemand beroep aantekent.

Intussen heeft het PAS veel schade aangericht. Het gaat dan in de eerste plaats om aan schade aan de natuur, waarvan het herstel door de blijvend hoge stikstofdepositie maar moeizaam verloopt. Het RIMV heeft bekend gemaakt dat de gemeten ammoniakconcentraties in de lucht in 2018 ongeveer 35% hoger waren dan in 2017[xi]. Een forse stijging dus, in plaats van de in het PAS voorspelde afname.

Het gaat ook om de schade voor al die projecten die zonder het PAS wel een houdbare vergunning hadden kunnen krijgen en waarvan een deel dus onnodig stil ligt.

Het Programma Aanpak Stikstof bleek blufpoker met slechte kaarten. Het positieve is dat er nu meer dan ooit aandacht is voor de negatieve gevolgen van milieuvervuiling en de hoge maatschappelijke kosten daarvan. Het planbureau voor de leefomgeving berekende vorig jaar dat milieuschade het land zo’n 38 miljard per jaar kost[xii]. Het gaat daarbij niet alleen om beschermde natuur, maar ook over de effecten op de leefomgeving en gezondheid van iedereen die in dit land woont. Er is dus noodzaak voor beleid dat die milieuschade flink vermindert.

[i] https://www.nrc.nl/nieuws/2019/09/05/stikstofregels-raken-18000-projecten-a3972435

[ii] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2007Z00354&did=2008D05385

[iii] https://www.eerstekamer.nl/id/vi6fhx3jqevi/document_extern/w31038hbriefminlnv090630bijl/f=/vi6fhxxsj6vp.pdf

[iv] https://www.raadvanstate.nl/@62019/w15-12-0046-iv/

[v] Advies PBL

[vi] https://www.commissiemer.nl/docs/mer/p27/p2753/2753_(2)_tsea_persbericht_aanvulling_pas.pdf

[vii] http://www.ericvanderaa.nl/images/de%20pas%20gaat%20het%20wat%20worden.pdf

[viii] https://www.feltz.nl/files/publicaties/g_c_w_van_der_feltz_programma_aanpak_stikstof_ter_inzage.pdf

[ix] http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf;jsessionid=3ADDA9421316463753B29EB049ED0F07?text=&docid=207424&pageIndex=0&doclang=nl&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=2102257

[x] https://www.raadvanstate.nl/@115651/pas-mag/

[xi] https://www.rivm.nl/nieuws/ammoniakmetingen-in-2018

[xii] https://www.pbl.nl/nieuws/nieuwsberichten/2018/milieuschade-kost-samenleving-jaarlijks-31-miljard-euro