De eind vorig jaar aangenomen spoedwet stikstof en het zoveelste actieplan dat de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit onlangs presenteerde, laten zien dat het kabinet niet in staat is om een duurzame oplossing voor het stikstofprobleem te bedenken. Al meer dan tien jaar wordt het probleem met juridische trucs bestreden, maar telkens wordt in de rechtbank duidelijk dat de gekozen aanpak in strijd is met de wettelijke verplichtingen en niet bijdraagt aan een substantiële reductie van de stikstofdepositie. Bij het zoeken van een oplossing wordt regelmatig naar de aanpak in de Europese buurlanden verwezen. Daar zou het allemaal veel minder problematisch zijn. Maar hoe zit dat eigenlijk en wat kan Nederland precies leren van de aanpak daar?
Lees de hele bijdrage op de website van het Montesquieu Instituut. Aanvullend zijn hieronder wat meer informatie, cijfers en links te vinden.
Nederland heeft een groot stikstofprobleem
Het stikstofprobleem in Nederland is groot. De kwaliteit van veel natuurgebieden, uitgedrukt in de staat van instandhouding, is slecht.
Die slechte kwaliteit kent vele oorzaken, maar de hoge stikstofdepositie is er daar een van. Die stikstofdepositie is in Nederland gemiddeld veel hoger dan in andere landen.
Ook elders in Europa is de stikstofdepositie zo hoog dat het negatieve gevolgen heeft voor ecosystemen. Deze wat oudere kaartjes laten de probleemgebieden zien.
Ondanks de afname van de uitstoot zijn de problemen op veel plaatsen nog steeds groot. Met niet alleen negatieve gevolgen voor ecosystemen, maar ook voor de kwaliteit van grond- en drinkwater.
Verschillende andere regio’s kennen een stikstofproblematiek die vergelijkbaar is met de situatie Nederland, maar Nederland springt er op kaartjes en grafieken vaak uit. Het percentage ecosystemen dat bedreigt wordt door verzuring is in Nederland bijvoorbeeld duidelijk hoger dan in andere landen.
Ook binnen Nederland zijn er grote verschillen. De hoogte stikstofdepositie is vooral te zien in gebieden die extra gevoelig zijn voor stikstofdepositie.
De overschrijding van de kritische stikstofdepositie in Natura 2000 gebieden is vooral een probleem in het oostelijk deel van het land.
Aanpak stikstofproblemen
België
In België zijn de stikstofproblemen het grootste in Vlaanderen. Daar heeft men ook een Programma Aanpak Stikstof geïntroduceerd. In het kader daarvan zijn alle veehouderijen beoordeeld. Afhankelijk van hun aandeel in de stikstofdepositie op beschermde natuurgebieden is per bedrijf bepaald of het al dan niet met emissiereducerende maatregelen kan blijven bestaan. Bedrijven die lokaal voor grote problemen zorgen, moeten op termijn verdwijnen. Tegelijkertijd wordt met het programma ruimte gegeven voor nieuwe activiteiten. Die aanpak heeft vooralsnog niet geleid tot een afname van de stikstofdepositie. De depositie van ammoniak (meer dan de helft van de stikstofdepositie) zelfs iets toegenomen in de tijd dat het programma loopt.
Duitsland
Ook in delen van Duitsland is een hoge stikstofdepositie een probleem, vooral de emissie van ammoniak is in de afgelopen jaren toegenomen. De aandacht gaat in Duitsland specifiek uit naar de hoge concentraties nitraat in het grondwater. Het Europese Hof van Justitie heeft Duitsland al veroordeeld omdat het te weinige doet om de waterkwaliteit te beschermen tegen vervuiling uit agrarische bronnen.
De afname van stikstofdepositie gaat erg moeizaam en het doel is voorlopig nog niet bereikt.
Juridische houdbaarheid
Net als Nederland hebben ook andere EU landen te maken met negatieve gevolgen van hoge emissies van ammoniak en stikstofoxiden. Het gaat dan om gevolgen voor (beschermde) natuurgebieden, de kwaliteit van grond- en drinkwater en de gezondheid.
Die problemen bestaan al heel lang en er wordt ook al heel lang beleid voor gemaakt. In de jaren 90 is daarmee en reductie van de uitstoot bewerkstelligd. Die reductie heeft zich in het afgelopen decennium niet doorgezet in in sommige situaties is er zelfs weer sprake van een toename van de uitstoot.
Stikstofdepositie is een probleem van vele kleintjes. Vele bronnen samen zorgen voor een uitstoot en depositie te te hoog zijn. Ook in Duitsland en België wordt gezocht naar een aanpak die enerzijds inzet op een verdere afname van de uitstoot en tegelijkertijd weer ruimte geeft voor nieuwe ontwikkelingen. De ervaringen daar laten zien dat zo’n aanpak niet werkt. Beoogde reductiedoelen worden niet gerealiseerd.
Het is ook de vraag of de aanpak in Duitsland en Vlaanderen juridisch houdbaar zijn. Er wordt immers onvoldoende rekening gehouden met de cumulatieve effecten en net als bij de Nederlandse PAS wordt op basis van verwachte verbeteringen vergunningen verleend voor nieuwe ontwikkelingen.