Vier jaar geleden, op 7 november 2018 beantwoorde het Hof van Justitie van de Europese Unie prejudiciële vragen over het Programma Aanpak Stikstof. Het arrest maakte duidelijk dat het PAS in strijd was met de Habitatrichtlijn omdat het programma niet waarborgde dat de natuurkwaliteit niet zou verslechteren. Op basis van dit arrest werd het Programma Aanpak Stikstof op 29 mei 2019 vernietigd door de Raad van State. Het werd duidelijk dat de stikstofdepositie in Nederland fors moet verminderen om natuur te beschermen en vergunningverlening voor nieuwe activiteiten weer mogelijk te maken.
Inmiddels zijn we vier jaar, veel discussies en ophef, een paar wetswijzigingen en een reeks nieuwe uitspraken verder. Op 2 november 2022 vernietigde de Raad van State bijvoorbeeld de illegale bouwvrijstelling die was bedacht om de vergunningplicht van de Wet natuurbescherming te omzeilen. In de uitspraak concludeerde de Raad van State dat veel van de beloofde maatregelen van het stikstofbeleid nog niet waren uitgevoerd en dat de verwachtingen over de maatregelen met vele onzekerheden omgeven zijn. Eerder al waren diverse vergunningen voor de uitbreiding van veehouderijbedrijven vernietigd omdat de daadwerkelijk uitstoot van ammoniak (fors) werd onderschat in de berekeningen. En daarmee ook de schadelijke effecten op beschermde natuur.
De geloofwaardigheid van het stikstofbeleid liep met deze uitspraken een nieuwe deuk op. Een oplossing voor de stikstofproblematiek lijkt nog niet te zijn gevonden. De doelen van de structurele aanpak stikstofreductie en natuurversterking en het Nationaal Programma Aanpak Stikstof staan in schril contrast met daadwerkelijk gerealiseerde maatregelen.
In de uitspraak over de bouwvrijstelling geeft de Raad van State een beoordeling van de geloofwaardigheid van het huidige stikstofbeleid. In de uitspraak wordt voor een hele reeks beloofde maatregelen nagegaan in hoeverre die maatregelen zijn gerealiseerd en in hoeverre met die maatregelen daadwerkelijk de verwachte vermindering van de uitstoot wordt gerealiseerd (punt 40 en verder). Daarbij wordt gekeken naar de maatregelen van de structurele aanpak en het aanvullende pakket van bronmaatregelen. De afdeling concludeert dat de meeste maatregelen nog niet zijn gerealiseerd en dat de verwachtingen over het pakket maatregelen met vele onzekerheden zijn omgeven.
Dat de regering tegelijkertijd bij de Europese Commissie lobbyt voor meer vervuiling en natuurvernieling laat ook zien dat er weinig ambitie lijkt te zijn om natuur daadwerkelijk te beschermen en de stikstofproblematiek op te lossen. Dat de Europese Commissie Nederland niet meer gelooft op dit punt, kan dan geen verrassing zijn. Al ruim twee decennia lang traineert Nederland de implementatie van het Habitatrichtlijn en wordt bij formele rapportages de waarheid over die falende implementatie verdraaid.
Als gevolg van het PAS is de stikstofdepositie onverminderd hoog gebleven. Van de beloofde vermindering van de uitstoot is weinig terecht gekomen. Wel zijn op basis van het PAS voor meer dan 10.000 toestemmingen verleend. Het grootste deel van die toestemmingen (94%) die zijn verleend in de vorm van meldingen en vergunningen hadden betrekking op de uitbreiding van veehouderijbedrijven. Door deze uitbreidingen nam de uitstoot van ammoniak toe en daarmee ook de stikstofdepositie.
De ecologische schade van de blijvend hoge stikstofdepositie wordt ook steeds duidelijker. Stikstof stapelt zich op in het milieu en negatieve effecten werken steeds meer door in alle delen van het ecosysteem. Experts hebben beargumenteerd dat voor natuurbescherming een forse vermindering van de uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden noodzakelijk is, ze hebben een zwarte lijst gemaakt van alle ecosystemen die op het punt staan om onherstelbaar beschadigd te raken en nieuwe studies laten zien dat natuur nog gevoeliger is voor een overmaat aan stikstof dan voorheen werd gedacht.
De partijen die instemden met het Programma Aanpak Stikstof en daarna met de illegale bouwvrijstelling in de Wet stikstofreductie en natuurbescherming zijn dus verantwoordelijk voor flinke ecologische en economische schade. Het Financieel Dagblad becijferde de economische schade inmiddels al op zo’n 28 miljard euro. Diverse natuurwaarden zijn verder onder druk komen te staan, vele miljarden aan publiek geld zijn nodig om de natuurschade te herstellen. Dit zijn ongekende bedragen die illustreren hoe schadelijk het stikstofbeleid is geweest en nog steeds is.
Het is verbazingwekkend om te zien hoe overheden steeds opnieuw constructies optuigen om daarmee de verplichting om natuur te beschermen af te zwakken of zelfs te omzeilen. Het is verbazingwekkend om te zien hoeveel vergunningen in strijd met wettelijke verplichtingen worden verstrekt. Een deel daarvan wordt in een rechtbank vernietigd, maar lang niet elk onrechtmatig besluit wordt aangevochten en zonder belanghebbenden die opkomt voor de natuur ontsnappen die besluiten aan vernietiging.
Blijkbaar beseft een deel van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer niet hoeveel schade ze veroorzaken door de ontwikkeling en uitvoer van effectief beleid te frustreren en steeds opnieuw in te stemmen met juridisch onhoudbare geitenpaadjes.
