In het radiopgromma Met het Oog op Morgen worden de Kamerleden William Moorlag (PvdA), Arne Weverling (VVD) en Laura Bromet (GroenLinks) geïnterviewd over de gevolgen van het vernietigen van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) door de Raad van State en de richting die het beleid nu zou moeten nemen.

Het interview geeft een mooi inkijkje in de ideeën, meningen en onzin die ten aanzien van dit dossier worden gedeeld. De nadruk ligt daarbij vooral op de gevolgen voor nieuwe (economische) ontwikkelingen en veel minder over de gevolgen voor de natuur. Dit is redelijk vergelijkbaar met de discussies in de tijd dat de PAS werd ontwikkeld. Inmiddels weten we dat de aversie richting natuur, de paniek over de gevolgen voor vergunningverlening en de leugens over de natuurbeschermingsrecht slechte raadgever waren voor de ontwikkeling van beleid[i]. De verantwoordelijke politici die destijds voor de PAS hebben gestemd, hadden overduidelijk niet door waar ze mee akkoord gingen, ze hadden onvoldoende kennis van de stikstofproblematiek en van de relevante regelgeving en onvoldoende oog voor alle adviezen die toen al duidelijk maakte dat de PAS inhoudelijk aan alle kanten rammelde; of ze hebben de kennis en adviezen bewust genegeerd omdat ze een ander belang voor ogen hadden dan het algemeen belang. Hoe dan ook, het gevolg is dat door de PAS de problemen voor zowel de natuur als voor veel (agrarische) ondernemers alleen maar groter zijn geworden. Partijen die beweren op te komen voor boeren, zoals VVD, CDA, SGP, maar ook LTO en VNO-NCW hebben hun achterban daarmee een flinke loer gedraaid.          

Hopelijk worden de lessen van dit debacle getrokken voordat men een nieuwe list gaat verzinnen. Daarvoor is het nuttig om zin en onzin wat duidelijker te scheiden. Dat zullen we doen aan de hand van een aantal onderwerpen die ook in het interview aan bod komen:

  • Kwam de uitspraak van de Raad van State als een verrassing?
  • Gaat Nederland nu op slot?
  • Wat moet er nu gebeuren?

Kwam de uitspraak van de Raad van State als een verrassing?

Het antwoord op deze vraag is een duidelijk nee. Het was al in de tijd dat de PAS werd ontwikkeld duidelijk dat geen oplossing zou bieden voor de stikstofproblematiek, dat de aanpak in strijd was met de wet en dus geen stand zou houden. En dat had helemaal duidelijk moeten zijn na het advies hierover van  het Europees Hof van Justitie in november 2018[ii], zoals dhr. Moorlag terecht aangeeft.

Het is dan ook heel vreemd dat het kabinet niet al veel eerder in actie is gekomen en is gaan werken aan een beter alternatief. In plaats daarvan heeft de kop in het zand gestoken en tegen beter weten in gehoopt op een ander oordeel van de Raad van State. Dhr. Weverling geeft dan ook terecht aan dat ze de regering nu achter de feiten aanloopt. Regeren is vooruitzien geldt zeker niet bij dit dossier.

Gaat Nederland nu op slot?

De uitspraak van dhr. Weverling dat Nederland nu op slot staat, klopt uiteraard niet. Vrijwel alles in dit land gaat gewoon door, alleen sommige nieuwe projecten met negatieve effecten op beschermde natuur kunnen (voorlopig) niet uitgevoerd worden. Die projecten zijn maar een fractie van wat Nederland is en ook maar een fractie van de Nederlandse economie. Veel van de geplande ontwikkelingen, zoals aanleg woonwijken of windmolens zullen uiteindelijk gewoon doorgaan. Bovendien is het logisch dat niet alle projecten door kunnen gaan. De wet is er immers om natuur te beschermen en projecten die overduidelijk negatieve effecten hebben op beschermde natuur kunnen dan niet worden toegestaan. Dat sommige projecten bij de Raad van State sneuvelen is dus ook positief voor Nederland. De kosten van milieuvervuiling zijn namelijk vele malen groter dan de economische baten van projecten die de vervuiling veroorzaken.

Uiteindelijk gaat het dus om keuzes maken zoals mevr. Bromet aangeeft. En keuzes maken is politiek. Woningbouw is  vanuit het perspectief van stikstofdepositie veel minder een probleem dan de intensieve veehouderij en het is dus ook niet nuttig om een vals beeld te schetsen over mensen die onder een brug moeten slapen vanwege natuurbescherming zoals dhr. Weverling doet. Dat is pure demagogie.  

Het frame “op slot”  wordt vooral gebruikt om te verhullen hoeveel fouten de Nederlandse overheid heeft gemaakt op dit dossier en om te lobbyen voor een verdere afzwakking van de Wet natuurbescherming. De juridische klem waar dhr. Weverink over spreekt is vooral het gevolg van enerzijds een slechte staat van veel natuurgebieden, mede als gevolg van een veel te hoge stikstofdepositie en anderzijds van het door de overheid gevoerde beleid waarin te weinig is gedaan aan het verbeteren van de natuur en te veel ruimte is gegeven voor activiteiten met negatieve gevolgen voor de natuur. Daardoor is de ecologisch grens inmiddels flink overschreden, met als gevolg dat het lastig wordt om uitbreidingen en nieuwe activiteiten te vergunnen, ook al is het effect ervan gering. Vele kleintjes maken immers een grote.  

Wat moet er nu gebeuren?

De PAS was een mislukte list, bedacht omdat de vorige list, het afwegingkader ammoniak ook door de Raad van State was afgekeurd[iii]. Weer een nieuwe list verzinnen gaat dan ook geen oplossing bieden. Bij het uitvoeren van de EU verplichtingen heeft Nederland al veel moeite gedaan om die verplichtingen te minimaliseren. Bijvoorbeeld door zo min mogelijk gebieden aan te wijzen, het oppervlakte Natura 2000 gebied te beperken en door de uitvoering van het beleid vertragen door het (te) laat indienen van aanwijsbesluiten, door lange beheerplanprocessen met relatief weinig concrete maatregelen en door instrument te ontwikkelen zoals de PAS. De bezuinigingen op het natuurbeleid, de herijking van natuurnetwerk Nederland (voorheen Ecologisch Hoofdstructuur) en de decentralisatie hebben daarbij ook niet echt geholpen. Het resultaat is dat veel natuur kwetsbaar blijft en dus gevoelig voor elk beetje extra verstoring en vervuiling.

Het mestdossier, een van de grote knelpunten als het gaat om stikstofdepositie en natuurkwaliteit, speelt al heel lang en kent vooral een pappen en nathouden beleid waardoor veel te weinig progressie is geboekt om de negatieve invloed van de (intensieve) veehouderij op natuur te verminderen. En ook dat is al heel lang bekend[iv].

Die problemen verdwijnen niet als het doelendocument nog eens kritisch tegen het licht wordt gehouden of als de aanwijzingsbesluiten opnieuw worden beoordeeld of opgeschoond zoals dhr. Weverling ten onrechte suggereert. Ten eerste biedt dit juridisch geen mogelijkheden omdat Nederland niet onder bestaande verplichtingen uit kan komen omdat het niets wil doen om die verplichtingen na te komen[v]. Bovendien is bij de totstandkoming van de genoemde documenten al kritisch gekeken naar de vastgestelde doelen en de mogelijkheden die zoveel mogelijk te beperken. De vastgelegde doelen kunnen dus niet zomaar “opgeschoond” worden omdat een politieke partij vind dat het niet meer nodig is om de natuur te beschermen.  

Dhr. Weverling lijkt ook niet te beseffen dat de stikstofdepositie en de negatieve effecten daarvan op natuur niet afnemen met het aanpassen van de genoemde documenten. Ze leiden wel tot een verdere vertraging en alle problemen die daar dan weer uit voorkomen. Het lijkt dus vooral een poging om af te leiden van de daadwerkelijk problemen en het falen van de rijksoverheid daarbij.

Vervolgens heeft dhr. Weverling het over een gebiedsgerichte aanpak. Dat is een logische – en deels ook al gerealiseerde aanpak, maar een effectieve gebiedsgerichte aanpak is iets heel anders dan wat dhr. Weverling er over vertelt. Hij stelt: ““Individuele plantjes, en bloemetjes en dieren worden beschermd, terwijl je veel meer naar dat hele ecosysteem moet kijken”. In tegenstelling tot wat hij beweert gaat de bescherming van Natura 2000 gebieden juist over de bescherming van gebieden en dus over de kwaliteit van ecosystemen. Laat dat nu precies de reden zijn waarom stikstofdepositie zo’n groot probleem is. Die depositie is namelijk funest voor dat ecosysteem, en daarmee voor veel van die individuele plantjes, bloemetjes en dieren[vi],[vii]. En ook bij deze opmerking geldt dat anders naar het vraagstuk kijken de hoge stikstofdepositie en de negatieve gevolgen daarvan niet oplost. Dat kan alleen via het realiseren van een flinke reductie van de stikstofdepositie.

Wat valt op in het interview?

Al met al valt op dat de VDD in tegenstelling tot de PvdA en Groenlinks blijkbaar niet wil inzien dat de huidige problemen (voor zowel de natuur als voor een deel van de projecten die nu even wat vertraging oplopen) alleen opgelost kunnen worden door de stikstofdepositie flink terug te brengen en door te investeren in robuuste natuurgebieden die veel minder dan nu het geval, kwetsbaar zijn voor nieuwe activiteiten die leiden tot (een beetje) meer vervuiling. 

Ook valt op dat het in het gesprek helemaal niet gaat over de vraag hoe het eigenlijk kan dat Nederland in deze situatie is beland? Hoe is het mogelijk dat de overheid heel veel tijd en geld heeft geïnvesteerd in  beleid dat precies het tegenovergestelde heeft gedaan dan waar het voor bedoeld was. Het heeft niet geleid tot een verbetering van de natuurkwaliteit en als gevolg van de dikke streep die door het beleid is gezet zijn er nu alleen maar meer onduidelijkheden en problemen rondom de vergunningverlening. De PAS was in die zin een kaartenhuis waarin alles afhing van een zeer wankele basis. Nu dat systeem is ingestort, neemt het heel veel projecten met zich mee die zonder de koppeling met de PAS waarschijnlijk wel een rechtsgeldige vergunning hadden gehad. Al die problemen waren er niet geweest als 10 jaar geleden werk was gemaakt van een daadwerkelijk effectieve oplossing. De Taskforce Trojan, de Adviesgroep Huys, de bedenkers van de PAS en de Kamerleden die voor het PAS hebben gestemd, hebben het land daar alles behalve een dienst bewezen.  

En hoe is het mogelijk dat een overheden zo vaak een vergunningen hebben verleend die niet voldoen aan de wet? Al die uitspraken van de Raad van State waarin vergunningen of bestemmingsplannen worden vernietigd, laten zien dat verschillende overheden hebben geprobeerd om toestemming te verlenen voor ontwikkelingen waar ze geen toestemming voor hadden mogen verlenen. Wiens belang dienen ze daar mee? Hoeveel vergunningen zijn er door heen geslipt omdat niemand bezwaar heeft aangetekend? Wat is daarvan het effect op de natuur? En wie draait op voor alle schade die dit alles heeft opgeleverd?

De hele gang van zaken roept ook de vraag op waarom niets is gedaan met het advies van partijen die bij de ontwikkeling van de PAS al waarschuwde voor de gebreken van het beleid. Hun argumenten komen voor een heel groot deel overeen met de argumenten van de Raad van State en hadden dus al heel lang bekend moeten zijn. Welke les wordt daar uit getrokken? En wordt nu wel geluisterd naar de mensen die verstand van zaken hebben of gaat men toch weer mee met de retoriek van belangenorganisaties die zich alleen druk maken om hun eigen centen en niet om het publiek belang van een gezonde leefomgeving.

Heel veel vragen die een antwoord verdienen, omdat die antwoorden kunnen helpen bij het voorkomen van nieuwe fouten. Het worden in ieder geval spannende tijden, waarbij keuzes die gemaakt worden grote gevolgen gaan hebben voor de toekomst van Nederland. Krijgen we het zoveelste juridische debacle inclusief alle milieuschade die daar bij hoort, of wordt nu echt werk gemaakt van het vergroenen en verduurzamen van de economie en van het realiseren van de vervuiler betaalt principe?


[i] https://www.raoulbeunen.nl/pubs/Beunen_etal-Performing_failure_in_conservation_policy.pdf

[ii] http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=207424&pageIndex=0&doclang=nl&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=247559

[iii] https://www.raadvanstate.nl/@29267/200800289-1/

[iv] https://landwerk.nl/winkel/kool-geit-en-nederlandse-mestbeleid/

[v] https://research.ou.nl/en/publications/over-administratieve-en-wetenschappelijke-fouten-en-blijvend-onge

[vi] https://www.natuurkennis.nl/Uploaded_files/Publicaties/landschap2017defhh29mei.b3ddde.pdf

[vii] https://www.foodlog.nl/artikel/uitstoot-van-stikstof-is-schadelijker-voor-natuur-dan-gedacht/allcomments/